เรื่องราวที่ปรารภการฝึกจิตของบัณฑิตสามเณร “บัณฑิต” คือผู้ฉลาด ผู้ที่พยายามฝึกจิตฝึกใจของตนเอง เห็นว่าลูกศรไม่มีจิตไม่มีใจ ยังดัดได้ น้ำไม่มีจิตไม่มีใจ ยังสามารถลำเลียงไปที่สูงกว่าได้ ไม้ไม่มีจิตไม่มีใจ ยังสามารถทำให้มันโค้งให้มันงอได้ แล้วคนมีจิตมีใจ ทำไมจะฝึกไม่ได้ เมื่ออดีตชาติสามเณรบัณฑิตเคยเกิดเป็นมหาทุคตะคนเข็ญใจ แล้วได้ทำการบำรุงพระพุทธเจ้า เมื่อเสียชีวิตแล้วก็ได้มาเกิดเป็นเด็กชายบัณฑิต