สิ่งที่ทำให้เราเกิดความทุกข์ได้ มันคือ กิเลส คือ ราคะโทสะโมหะ ไม่ว่าจะคนชาติไหน ถ้าเขามีกิเลสอยู่ในใจ เขาจะทุกข์ทันที  “กิเลสมันอบรมจิตเรามาเป็นแบบนี้ ฝึกสอนให้เราเป็นแบบนี้ เพราะกิเลสมันสอนเรา” ให้ตอบสนองกับสิ่งที่พอใจหรือไม่พอใจแบบนี้ จึงมีอุปนิสัยแบบนี้ มีความคิดแบบนี้ มีบุคลิกแบบนี้ ๆ แต่จิตเรา เราต้องฝึกได้สิ ฝึกได้ เลือกได้ ปรับเปลี่ยนได้