หมวดข้อธรรม 4 ประการ ใน ภยวรรค หมวดว่าด้วยภัย
ข้อที่ 121 อัตตานุวาทสูตร ว่าด้วยอัตตานุวาทภัย กล่าวถึงภัย 4 ประการ ได้แก่
- อัตตานุวาทภัย (ภัยที่เกิดจากการติเตียนตนเอง) คือ ความกลัวหรือความละอายต่อการกระทำที่ไม่ดีทางกาย วาจา ใจของตน “จึงเตือนตนด้วยตน” เป็นความรู้สึกสำนึกผิดที่เกิดขึ้นภายในใจของตนเอง
- ปรานุวาทภัย (ภัยที่เกิดจากการที่ผู้อื่นติเตียน) คือ ความกลัวที่จะถูกผู้อื่นติเตียนหรือตำหนิในการกระทำที่ไม่ดีของตน
- ทัณฑภัย (ภัยที่เกิดจากการลงโทษ) คือ ความกลัวที่จะต้องรับโทษทัณฑ์จากการกระทำผิดของตน
- ทุคติภัย (ภัยที่เกิดจากอบายทั้ง 4) คือ ความกลัวที่จะต้องไปเกิดในทุคติภูมิ อันเป็นผลมาจากการกระทำไม่ดีของตน
*ความกลัวต่อภัยทั้ง 4 ประการนี้ จะทำให้บุคคลนั้นมีสติยับยั้งชั่งใจในการดำเนินชีวิตตามกรอบของศีลธรรมอันดีได้
ข้อที่ 122 อูมิภยสูตร ว่าด้วยภัยจากคลื่น กล่าวถึงภัย 4 ประการ ที่กุลบุตรผู้มีความศรัทธาออกบวชเป็นบรรพชิตในพระธรรมวินัยนี้พึงประสบ โดยทรงเปรียบเทียบกับภัยที่คนลงไปในน้ำจะต้องพบเจอ ได้แก่
- อูมิภัย (ภัยจากคลื่น): เปรียบเสมือนความไม่อดทนต่อคำสั่งสอนหรือคำตักเตือนพร่ำสอนของเพื่อนภิกษุด้วยกัน ซึ่งอาจเกิดจากความโกรธ ความคับแค้นใจ หรือความเบื่อหน่าย จนเป็นเหตุให้ลาสิกขาไป
- กุมภีลภัย (ภัยจากจระเข้): เปรียบเสมือนการเห็นแก่ปากแก่ท้อง ถูกจำกัดด้วยระเบียบวินัยเกี่ยวกับการบริโภค เช่น เรื่องอาหารบิณฑบาต แล้วทนไม่ได้
- อาวัฏฏภัย (ภัยจากน้ำวน): เปรียบเสมือนความยินดีพอใจในกามคุณทั้ง 5 (รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส) ซึ่งเป็นสิ่งที่ดึงดูดใจให้จมอยู่ในวัฏสงสาร
- สุสุกาภัย (ภัยจากปลาร้าย): เปรียบเสมือนการประพฤติตนไม่เหมาะสม ไปคบหากับมาตุคาม (ผู้หญิง) หรือบุคคลที่เป็นภัยต่อพรหมจรรย์
ข้อที่ 123 ปฐมนานากรณสูตร ว่าด้วยเหตุที่ทำให้บุคคลต่างกัน สูตรที่ ๑ กล่าวถึงความแตกต่างของบุคคล 4 จำพวก โดยจำแนกตามระดับการเข้าถึงฌานและผลที่จะได้รับหลังมรณภาพ ดังนี้
- บุคคลบางคน บรรลุปฐมฌาน (ฌาน 1) เมื่อตายไป ย่อมเข้าถึงเทวดาชั้นพรหม
- บุคคลบางคน บรรลุทุติยฌาน (ฌาน 2) เมื่อตายไป ย่อมเข้าถึงความเป็นพวกเทวดาชั้นอาภัสราภูมิ
- บุคคลบางคน บรรลุตติยฌาน (ฌาน 3) เมื่อตายไป ย่อมเข้าถึงความเป็นเทวดาชั้นสุภกิณหาภูมิ
- บุคคลบางคน บรรลุจตุตถฌาน (ฌาน 4) เมื่อตายไป ย่อมเข้าถึงความเป็นเทวดาชั้นเวหัปผลาภูมิ
ข้อที่ 124 ทุติยนานากรณสูตร ว่าด้วยเหตุที่ทำให้บุคคลต่างกัน สูตรที่ ๒ กล่าวถึงบุคคล 4 จำพวกเหมือนปฐมนานากรณสูตรแต่เน้นมาที่การเป็นอริยบุคคลขั้นอนาคามี โดยเพิ่มการพิจารณาเห็นความไม่เที่ยงของขันธ์ห้าในฌานขั้นนั้นๆ เข้าไปด้วย
*เหตุที่ทำให้บุคคลมีความแตกต่างกันในภพชาติต่อไปนั้นมาจากการปฏิบัติที่แตกต่างกัน คือการเข้าถึงระดับฌานที่ต่างกัน และความพอใจในผลของฌานนั้นๆ แต่ถ้าไม่พิจารณาเห็นความไม่เที่ยงของสิ่งนั้น ต่อให้เกิดในภพภูมิที่มีอายุยืนก็ยังคงเวียนว่ายอยู่ในสังสารวัฏ ซึ่งต่างจากอริยบุคคลจะนิพพานในภพนั้น
ข้อที่ 127 ปฐมตถาคตอัจฉริยสูตร ว่าด้วยเหตุอัศจรรย์ของพระตถาคต สูตรที่ ๑ กล่าวถึง เหตุอัศจรรย์ 4 ประการที่ไม่เคยมีมาก่อน ที่เกิดขึ้นพร้อมกับการอุบัติของพระตถาคตอรหันต์สัมมาสัมพุทธเจ้า จะเกิดแสงสว่างอันโอฬารหาประมาณมิได้ สว่างไสวไปทั่วทั้งโลก แม้แต่ในโลกันตริกนรก ได้แก่ การจุติลงสู่ครรภ์ การประสูติ การตรัสรู้ การแสดงธรรมจักร
ข้อที่ 128 ทุติยตถาคตอัจฉริยสูตร ว่าด้วยเหตุอัศจรรย์ของพระตถาคต สูตรที่ ๒ กล่าวถึงเหตุอัศจรรย์ 4 ประการที่เกิดขึ้นเมื่อพระตถาคตตรัสสอนธรรม โดยอัศจรรย์คือ สัตว์โลกที่ยังติดอยู่ในกิเลสต่างๆ (อาลัย, ถือตัว, ไม่สงบ, อวิชชา) เมื่อได้ฟังธรรมของพระพุทธเจ้าที่ตรงข้ามกับความชอบของตน กลับตั้งใจฟังอย่างดีและใฝ่รู้ในธรรมนั้นๆ
ข้อที่ 129 อานันทอัจฉริยสูตร ว่าด้วยความเป็นอัจฉริยะของพระอานนท์ แสดงถึงอัศจรรย์ 4 ประการของท่านพระอานนท์ ซึ่งเป็นเหตุให้พุทธบริษัทสี่เมื่อได้พบเจอหรือได้ฟังธรรมจากท่าน ก็จะเกิดความยินดี พึงพอใจ และอยากฟังธรรมต่อจนอิ่มใจ ไม่เบื่อหน่าย จนพระพุทธเจ้าทรงยกย่องว่ามีความเป็นอัจฉริยะหาได้ยาก
ข้อที่ 130 จักกวัตติอัจฉริยสูตร ว่าด้วยความเป็นอัจฉริยะของพระเจ้าจักรพรรดิ กล่าวถึง ความน่าอัศจรรย์ 4 ประการของพระเจ้าจักรพรรดิ คือ เมื่อขัตติยบริษัท พราหมณบริษัท คหบดีบริษัท สมณบริษัทได้เข้าเฝ้า ได้ปฏิสันถารกับพระเจ้าจักรพรรดิ ถ้าแม้พระเจ้าจักรพรรดิทรงนิ่งก็ยังอิ่มใจ
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๑ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๓ [ฉบับมหาจุฬาฯ] อังคุตตรนิกาย จตุกกนิบาต ภยวรรค
Tstamp
[05:30] อัตตานุวาทสูตร ว่าด้วยอัตตานุวาทภัย
[11:30] อูมิภยสูตร ว่าด้วยภัยจากคลื่น
[29:52] ปฐมนานากรณสูตร ว่าด้วยเหตุที่ทำให้บุคคลต่างกัน สูตรที่ ๑
[35:20] ทุติยนานากรณสูตร ว่าด้วยเหตุที่ทำให้บุคคลต่างกัน สูตรที่ ๒
[41:25] ปฐมตถาคตอัจฉริยสูตร ว่าด้วยเหตุอัศจรรย์ของพระตถาคต สูตรที่ ๑
[44:26] ทุติยตถาคตอัจฉริยสูตร ว่าด้วยเหตุอัศจรรย์ของพระตถาคต สูตรที่ ๒
[49:10] อานันทอัจฉริยสูตร ว่าด้วยความเป็นอัจฉริยะของพระอานนท์
[50:20] จักกวัตติอัจฉริยสูตร ว่าด้วยความเป็นอัจฉริยะของพระเจ้าจักรพรรดิ
